Polskie idiomy

Jest jeden bardzo ciekawy aspekt nauki języka obcego, na który wiele osób zwraca szczególną uwagę, a mianowicie na przysłowia i idiomy. Trzeba przyznać, że robią to &nie bez kozery&$не спроста$, &wszak&$ведь$ właśnie w tych konstrukcjach kryje się wiele sekretów &mentalności&$менталитета$ i sposobu postrzegania świata. Co ciekawe, to są często takie wyrażenia, które dodają wypowiedzi dużo ekspresji, ale jeśli się ich nie rozumie, to &nici z kota&$дохлый номер$. Porozmawiajmy więc o nich nieco więcej. Na początek zastanówmy się, jaka jest różnica między &przysłowiem&$поговоркой$ i idiomem?

Przysłowie to metaforyczne wyrażenie jakiejś mądrości, opierającej się na ludowej, często o charakterze moralnym. Jeśli więc weźmiemy przysłowie „&biednemu zawsze wiatr w oczy wieje&$на бедного Макара шишки валятся$”, to widzimy w nim ludową myśl, podkreślającą, że każdy, kto ma ciężko, zazwyczaj napotyka więcej trudności, niż osoba &majętna&$богатый человек$. Przysłowie „&darowanemu koniowi nie patrzy się w zęby&$дарованному коню в зубы не смотрят$” poucza nas, że nie mamy moralnego prawa krytykować tego, co jest nam dane w prezencie. Powinniśmy albo być szczerze wdzięczni, albo przyjąć to z &pokorą&$смирением$ , jeśli nie stać nas na samodzielne kupno. Jak widzimy, znaczenie przysłów można odbierać relatywnie dosłownie. Oczywiście wcale nie zawsze mówimy na przykład konkretnie o koniu, ale sens etyczny tego przysłowia można dość łatwo zrozumieć z kontekstu i z łatwością przełożyć jego funkcjonalność na podobne aspekty naszego życia.

Z kolei idiom to taka konstrukcja językowa, której sens jest bardzo trudno zrozumieć, albo wręcz jest niemożliwe, o ile będziemy się opierać o dosłowne znaczenie każdego słowa. Jeżeli wziąć na przykład przytoczony już przeze mnie we wstępie idiom „nici z kota”, to za nic nie zrozumiemy jego sensu, jeśli będziemy go tłumaczyć dosłownie. Nie ma żadnego kota utkanego z nici, z którego na dodatek nici wychodzą. „Nici z kota” znaczy po prostu „nic z tego”. Tak samo długo można &zachodzić w głowę&$ломать себе голову$ (czyli „bezskutecznie się zastanawiać”) nad znaczeniem wyrażenia „nie bez kozery”. Kto pamięta, co znaczy słowo „kozer”? W Polsce najpewniej nikt. Tymczasem jest to słowo, które przyszło do nas z rosyjskiego, gdzie „козырь” – to &atut&$козырь$ , czyli karta, która gwarantuje graczowi &przewagę&$преимущество$ . „Nie bez kozery” znaczy „nie po prostu tak”, „nie zwyczajnie”, bo właśnie z użyciem dobrej karty. Chcecie przykład jego użycia w języku? Proszę bardzo:

Nie bez kozery użyłam we wstępie dwóch idiomów. Moim celem było pokazanie, jak trudno je zrozumieć, nie znając ich.

Dzisiaj chciałabym z wami omówić kilka ciekawych polskich idiomów, które albo nie mają swoich bliskich analogii w języku rosyjskim (przez co prawie niemożliwym jest &odgadnięcie&$отгадать$ ich znaczenia), albo mają wręcz przeciwstawne znaczenie.

Zacznijmy od ciekawego idiomu „raz na ruski rok&”, który zwłaszcza dziwnie brzmi dla osób zza naszej wschodniej granicy. Bo co takiego oznacza ten przymiotnik? Czyżby w Rosji czas płynął inaczej? Oczywiście, że nie! Ale, jak zapewne pamiętacie, Rosja aż do początku XX wieku posługiwała się kalendarzem juliańskim, który różnił się o 13 dni od kalendarza gregoriańskiego, którym od 1582 roku posługiwała się cała Europa. Nowy Rok w kalendarzu juliańskim wypada 14 stycznia według kalendarza gregoriańskiego. Podobnie „spóźnia się” każda inna data w kalendarzu juliańskim. Jeśli spojrzeć na to z perspektywy całego roku, mogło się rzeczywiście wydawać, że rok w Rosji trwał dłużej, niż w Europie. W związku z tym, wyrażenie „raz na ruski rok” znaczy po prostu „bardzo rzadko”, „raz na bardzo długi czas”.

Czy słyszeliście kiedyś wyrażenie, że „coś komuś w pięty poszło&$поговоркой”? W internecie często można znaleźć informację, że jest to ekwiwalent rosyjskiego idiomu „душа в пятки ушла”, ale nic bardziej mylnego! Rosyjski idiom znaczy tyle, co „bardzo się wystraszyć”, a polski – „coś komuś sprawiło ogromną przykrość, bardzo się zapamiętało w negatywnym sensie”. Na przykład:

Adam długo znosił kaprysy Michała, ale w końcu nie wytrzymał i odpowiedział tak, że Michałowi w pięty poszło.

Przyznam szczerze, że jednym z moich ulubionych idiomów jest „bądź tu mądry i pisz wiersze”. Jak zwykle z idiomami, nie pozwólcie się zwieść bezpośredniemu znaczeniu słów. To wcale nie jest wezwanie do tego, by być mędrcem lub poetą. Jest to sposób na wyrażenie trudnej sytuacji, w której okoliczności wymagają od nas umiejętności, których nie posiadamy albo czegoś, co jest zwyczajnie niemożliwe, nie z naszej winy. Na przykład:

Z powodu ograniczeń COVIDowych wszystkie hotele są zamknięte, ale szef oczekuje, że zorganizuję mu delegację za dwa tygodnie. I bądź tu mądry i pisz wiersze!

Na koniec, nie mogę pominąć jeszcze jednego idiomu: „coś idzie jak krew z nosa”. On też jest często mylnie tłumaczony jako ekwiwalent rosyjskiego idiomu „что-то нужно сделать кровь из носа”. I znowu błąd! O ile w rosyjskim idiomie chodzi o &pilność&$срочности$, o to, że coś trzeba zrobić jak najszybciej, o tyle w polskim mówimy o tym, że coś idzie bardzo ciężko. Na przykład:

- Jak ci idzie artykuł?

- Jak krew z nosa. Siedzę nad nim od rana i napisałem tylko jeden akapit.

Jak widzicie, język zawsze ma dla nas coś ciekawego, coś, co kryje w sobie ogólną mądrość lub ślady naszego dawnego sposobu myślenia. Idiomy są na to świetnym dowodem!

                                                                                                                                                                                                 Mariola Okhotnikova