17 września 1939 roku. Jak Polacy widzą ten dzień?

17 września 1939 roku po dziś dzień kładzie się cieniem na stosunkach polsko-rosyjskich. Właśnie wtedy Armia Czerwona w konsekwencji Paktu Ribbentrop-Mołotow zawartego z hitlerowskimi Niemcami, bez wypowiedzenia wojny przekroczyła granicę II Rzeczpospolitej i zajęła wschodnią część Polski.  W Polsce to wydarzenie zwykło się nazywać „ciosem w plecy” (Polska walczyła wtedy z Niemcami), z kolei w ZSRR oraz dzisiejszej Rosji i na Białorusi ten dzień określa się jako „wyzwolenie zachodniej Białorusi i Ukrainy spod polskiej okupacji”. Opinie są więc zupełnie różne, w zależności od punktu widzenia. W tym artykule postaram się je Wam przybliżyć w kilku punktach.

Okupacja – mit. Niewielka liczba ludności polskiej w zachodniej Białorusi i Ukrainie – fakt.

Okupacja to zajmowanie terytorium innego państwa i sprawowanie tam władzy w czasie działań zbrojnych. Tereny na wschód od Bugu Polska zajęła po wygranej wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 roku, a granica polsko-sowiecka została uznana przez ZSRR w Traktacie Ryskim w 1921 roku. W tym przypadku nie może być więc mowy o okupacji. Faktem natomiast jest, że na terenach zajętych w 1939 roku przez ZSRR Polaków było mniej niż Białorusinów czy Ukraińców, poza takimi wyjątkami jak Lwów czy obszar ciągnący się od Grodna przez Lidę i Wilno aż po Łotwę. Obecność Polski na terenach wschodnich była motywowana jednak nie tyle demograficznie, co historycznie. Przed 1772 roku Rzeczpospolita sięgała dalej niż granica ryska, a jej granice opierały się na Dnieprze i Dźwinie.

ZSRR wkroczył do Polski, gdy ta już nie istniała – mit. Polska nie wypowiedziała wojny ZSRR – fakt.

Armia Czerwona swoje wkroczenie na terytorium II Rzeczpospolitej argumentowała tym, że Polska została już całkowicie pokonana przez hitlerowskie Niemcy. Tymczasem 17 września miała miejsce największa bitwa wojny - Bitwa nad Bzurą. Oprócz tego Polska planowała stworzenie silnej obrony przeciwko Niemcom przy granicy z Rumunią, przez której terytorium miało nadejść do Polski wsparcie wojskowe z Francji i Anglii. Z chwilą przekroczenia polskiej granicy przez Armię Czerwoną ta koncepcja przestała mieć szanse powodzenia. Faktem natomiast jest, że Polska nie zdecydowała się na wypowiedzenie wojny ZSRR (najprawdopodobniej pod wpływem sojuszników zachodnich), jednak walki między Wojskiem Polskim i Armią Czerwoną miały miejsce. Tak było np. w Grodnie, które przez 2 dni broniło się przed wojskami sowieckimi.

Porozumienie między III Rzeszą a ZSRR – fakt. Wykorzystanie przez Polskę Układu Monachijskiego i zajęcie części terytorium Czechosłowacji – fakt.

W jednym z wcześniejszych artykułów pisałem o tym, że w Polsce nie obchodzi się Dnia Zwycięstwa 9 maja. Jednym z powodów przez który Polacy nie świętują tego dnia jest powszechna u nas świadomość, że ZSRR jest współwinny wybuchowi II wojny światowej. Argumentuje się to właśnie podpisaniem 23 sierpnia 1939 roku tzw. paktu Ribbentrop-Mołotow (od nazwisk ministrów spraw zagranicznych odpowiednio III Rzeszy i ZSRR). Jako kontrargument strona rosyjska wysuwa wydarzenia z roku 1938, kiedy to Polska wykorzystała fatalną sytuację Czechosłowacji i przyłączenie części jej terytorium do Niemiec – i zajęła zamieszkiwane w większości przez Polaków tzw. Zaolzie (część Śląska). Zarówno pakt Ribbentrop-Mołotow jak i zajęcie terenów za Olzą przez Polskę są faktami i chociaż obie strony te wydarzenia mogą usprawiedliwiać na wiele sposobów – uczciwy historyk powinien napisać, że w przypadku działań obu stron powinno się je określić negatywnie.  

Cóż, 17 września 1939 roku to temat rzeka o którym można powiedzieć dużo więcej. Nie ulega wątpliwości, że dla strony polskiej jest to dzień bolesny, bo przekreślił szansę Polski na zwycięstwo w wojnie z Niemcami. Dodatkową konsekwencją zdarzeń tego dnia była śmierć kilku tysięcy polskich oficerów w Katyniu, wziętych do niewoli przez Armię Czerwoną w 1939 roku. Dla Polski ta data pozostanie więc datą mroczną. Ważne jednak, żeby patrzeć ciągle w przyszłość i budować pozytywne relacje we współczesnym świecie, w czym na pewno pomoże wzajemny szacunek i otwarcie na innych. 

                                                                                                                                                                                                         Mateusz Demianiuk